ANALIZA I SYNTEZA SŁUCHOWA
Ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej prowadzi się prawie wyłącznie na materiale słownym. W wyniku tych ćwiczeń dziecko powinno opanować umiejętność rozdzielania zdania na poszczególne wyrazy, a wyrazów na sylaby i głoski, oraz tworzenia całych wyrazów z poszczególnych sylab. W ćwiczeniach analizy dźwiękowej wyrazów musimy doprowadzić do tego, by dziecko nie tylko potrafiło wypowiedzieć kolejne zgłoski słowa, ale by umiało pojedynczą sylabę rozpoznać w całym słowie i wypowiedzieć ją oddzielnie, bez wyliczania wszystkich kolejnych cząstek wyrazu. Powinno też umieć rozpoznać jej położenie w stosunku do innych sylab tego wyrazu.
Umiejętności te są niezbędne przy czytaniu i pisaniu sylabami. Czytając sylabami dziecko musi każdą rozpoznać, zapamiętać we właściwej kolejności i połączyć w całość. Umiejętność wyodrębniania pojedynczych sylab szczególną rolę odgrywa przy pisaniu. Wypowiadanie kolejnych sylab wyrazu zwykle trwa krócej niż ich zapisywanie. Aby zapisać kolejne sylaby, dziecko musi mówić każdą oddzielnie. Jeśli nie potrafi wyodrębnić pojedynczych sylab ze słowa, po wypowiedzeniu pierwszej mówi następne i nie potrafi przerwać, by dokonać zapisu. Przy niedostatecznej sprawności analizy wyrazu na zgłoski, przed zapisaniem każdej kolejnej części słowa mówi wszystkie sylaby od początku. Często wtedy myli mu się, którą sylabę ma w danym momencie zapisać.
Podobnie jak przy analizie słów na sylaby, również przy analizie na głoski konieczne jest, by dziecko umiało rozpoznawać pojedynczy dźwięk w całym wyrazie i wyodrębnić go z całości bez mówienia kolejnych głosek. Powinno przy tym właściwie rozpoznawać położenie głoski w sylabie i w wyrazie. Jeśli opanuje takie wyodrębnienie głosek, będzie umiało też wypowiedzieć wszystkie kolejne głoski słowa. Nie ma więc potrzeby prowadzenia oddzielnych ćwiczeń, polegających na wyliczaniu wszystkich głosek wyrazów.
W ćwiczeniach analizy dźwiękowej wyrazów staramy się nauczyć dziecko rozpoznawać, co stanowi początek, co koniec wyrazu, która sylaba i głoska jest pierwsza, która ostatnia. Pojęcie początku i końca wyrazu jest niezbędne dla prawidłowego ustalania kolejności poszczególnych części. Dla dzieci dyslektycznych stanowi to dużą trudność. Nierzadko dzieci skłonne są ostatnią głoskę uznać za pierwszą.
W czynności pisania zasadniczą rolę odgrywają powiązania analizy i syntezy słuchowej z ruchami ręki. Więc w opisywanych tu zajęciach wprowadza się elementy ćwiczeń koordynacji słuchowo-ruchowej. Np. przy podziale wyrazu na sylaby dziecko wykonuje proste czynności takie, jak dotykanie obrazkiem kolejnych cyfr, stukanie w rytm mówionych sylab.
Każdy rodzaj ćwiczeń rozpoczynamy od analizy wyrazów łatwiejszych.
Wśród wyrazów stosowanych w ćwiczeniach obok dobrze znanych dzieciom powinny występować też mniej znane, aby dziecko uczyło się analizować również
i całkiem nowe słowa.
PRZYKŁADOWE ZABAWY DOTYCZĄCE
ANALIZY I SYNTEZY
Zgaduj-zgadula sylabowa
Dziecko otrzymuje koperty, na których są narysowane kropki. W każdej kopercie jest obrazek ( nazwa jednosylabowa w kopercie z jedną kropką, dwusylabowa z dwiema itd. ). Zadaniem dziecka jest wyjąć obrazek, powiedzieć jego nazwę i sprawdzić, czy został umieszczony w odpowiedniej kopercie. Po sprawdzeniu wszystkich kopert dziecko otrzymuje inny zestaw obrazków, aby umieścić je w odpowiednich kopertach , licząc przedtem sylaby w nazwach obrazków. ( Zamiast obrazków można wykorzystać kartoniki z wyrazami )
Skojarzenia
Zadaniem dziecka jest dopasować otrzymane obrazki do słyszanych kolejno dźwięków; może też łączyć w grupy dźwięk, obrazek i nazwę czynności:
pii, pii – piszczą – myszy ; miau – miauczą – koty ;
kap, kap – kapią – krople ; bzz – bzyczą – pszczoły ;
szszsz – szumi – wiatr ; ko, ko – gdaczą – kury ;
dzyń, dzyń – dzwoni – dzwonek ; hau, hau – szczeka – pies ;
muu, muu – ryczy – krowa ; puf, puf – sapie – lokomotywa
Kto tu mieszka?
Dziecko ma kartonowy domek z okienkami w które można włożyć obrazki. Na każdym piętrze ułożone są obrazki w odpowiednim porządku rozpoczynające się każdą kolejną głoską, wchodzącą w skład ukrytego słowa.
Dziecko z wyodrębnionych głosek tworzy nowe słowo, np.:
obrazki: pies, oko, motyl, igła, dom, okulary, rak
ukryte słowo: p o m i d o r
obrazki: klocek, osa, tornister, ekierka, książka
ukryte słowo: k o t e k
obrazki: most, indyk, sowa, kwiatek, agrafka
ukryte słowo: m i s k a
Ogrodnik i jego kwiaty
Na stole leżą „środki” kwiatków, na których są napisane litery ( np. „r” „ł” „l” ). Obok w szeregu leżą „płatki” z obrazkami, w nazwie których znajdują się te głoski. Dziecko wyróżnia w nagłosie spółgłoski i układa
kwiaty ( „r” – ryba, rak, ręka, rakieta, rower ; „ł” – łódka, ławka, łóżko,
łyżka, łata ; „l” – lody, latawiec, lis, listek, lizak )
Pszczółki
Na dywanie znajdują się ule wraz z odpowiednio dobranymi literami ( na kartonikach ). Dziecko po usłyszeniu wyrazu, stara się wymówić kolejne
głoski i jednocześnie ustala w jakiej kolejności wylatywać będą litery
z ula, by utworzyć dany wyraz.
Łańcuch
Na stole lub podłodze rozłożone są obrazki; na środku leży jeden, który będzie początkiem łańcucha. Dziecko dokłada kolejno obrazki w takim porządku, aby nazwa każdego kolejnego obrazka rozpoczynała się ostatnią głoską poprzedniego. W ten sposób obrazki utworzą łańcuch,
np.:
zamek – kot – telewizor – ryba – akwarium – materac – cukierki – igła ;
wazon – namiot – tęcza – auto – ogórek – klej – jajko ;
fotel – lustro – olej – jarzębina – autobus – smok – kasztan – nos.
Co słyszę? Co widzę?
Zadaniem dziecka jest dobrać odpowiedni wyraz do obrazka; w każdym zestawie są cztery wyrazy o podobnym brzmieniu i jeden obrazek, np.:
(SMOK)- sok, skok, smok, sowa ;
(SIKAWKA)- siano, siatka, sitko, sikawka ;
(SZAFA)- szalik, szafa, szmata, szatnia ;
(ŚLIMAK)- ślimak, śliwka, świnia, siwek.
.
Lotto
Dziecko otrzymuje kartoniki z obrazkami. Szuka obrazków, których nazwy kończą się taką samą głoską ( w zestawie są również rysunki dla których
nie ma pary ):
sowa – krowa – zebra ; ogórek – sznurek ; dom – dym ;
kot – płot – namiot ; pomidor – ser ; lis – Eskimos – pies ;
balon , motyl , oko , księżyc.
Wędkowanie
Na stole leżą obrazki ( „pływają rybki” ). Dziecko „łowi” obrazki zawierające w swojej nazwie np. głoskę „s”. „Złowioną rybkę” dziecko pokazuje i podaje nazwę obrazka, a także określa pozycję głoski „s” w tej nazwie. ( Zestaw może składać się z obrazków zawierających w swojej nazwie jedną z głosek np. s, sz, z, c )
Inne ćwiczenia usprawniające percepcję wzrokową na materiale bezliterowym
― dobieranie par jednakowych obrazków (dobieranki, loteryjki, domino),
― dobieranie par jednakowych figur geometrycznych,
― odtwarzanie z pamięci układów elementów (obrazków, przedmiotów, figur, geometrycznych),
― rozpoznawanie zmian ilościowych i jakościowych w układach elementów - zabawa „Co tu się zmieniło?”
― układanie obrazków według instrukcji słownej (po lewej, po prawej, na górze, za, przed itp.); wskazywanie obrazków o określonym położeniu, samodzielne określanie ich położenia,
― układanie obrazków w kolejności w jakiej były pokazywane (różne obrazki, długie i krótkie ekspozycje),
― układanie obrazków z części (układanki płaskie i klockowe),
― dobieranie części obrazka do całości (uzupełnianki obrazkowe),
― układanie figur geometrycznych z części,
― dobieranie części figury geometrycznej do całości,
― układanie obrazków i kompozycji z figur geometrycznych według wzoru i z pamięci,
― uzupełnianie niedokończonych rysunków i figur geometrycznych (dorysowywanie brakujących elementów lub części),
― rysowanie kompozycji geometrycznych według wzoru,
― budowanie według wzoru kompozycji z klocków,
― dobieranie zbiorów liczbowych w tym samym układzie (domina kwiatowe, klasyczne, kostki do gier),
― wyszukiwanie różnic między obrazkami,
― wyszukiwanie podobieństw między obrazkami,
― wyszukiwanie i dobieranie par jednakowych liter - bez czytania, jedynie na podstawie identyfikacji wzrokowej (domina literowe, klocki i rozsypanki literowe, teksty),
OPRACOWAŁY:
Mgr Karolina Szczepańska
Mgr Elżbieta Stachólska
